El sanatları, yüzyıllar boyunca içinde bulunduğu toplumun ortak zevk ve beğenisini yansıtan, kültürel özelliklerini içinde barındıran nitelikte olduğu için geleneksel kültürel değerler manzumesi olarak karşımıza çıkar. Geleneksel El Sanatlarından biri olarak sayılan telkâri de Anadolu topraklarında yüzyıllardır süregelen kültürel değerlerden biri.
El ustalığı isteyen işlerden biri Telkari. Sermayeden çok nitelikli emeğe dayanan meslek erbabı zanaatkarlar Telkari Ustaları. Geçmişten geleceğe kültür mirasımız Telkari ustaları bilfiil üretmişler. Üstelik onlar elbecerileri nedeniyle tarih boyunca pekçok toplumda saygın bir yere de sahip olmuşlar. Günümüzde yeniden canlandırılması için çaba sarf edilen işlerden biri de Telkari. Gelin telkari işi ile ilgili merak ettiğimiz tüm soruların cevaplarını Başarılı Kadın Telkari Ustalarımızdan Leyla Hacer Cömertler Kızgut’dan dinleyelim:
Bu sanat ne kadar zamanda öğrenilir?
İlgi ve beceriye bağlı bir durum, her işte olduğu gibi verilen emekle doğru orantılı. Çok emek ve sabır gerektiren ince bir iş. Ana hatlarıyla öğrenmek bir yıl kadar diyebiliriz, ancak tam anlamıyla iyi işler çıkarmak için daha uzun süreye ihtiyaç vardır.
Telkâri ustalarının başarılarının sırrı nedir?
Telkaride başarının sırrı; sabır ve sevgiyle bu işe emek vermektir. Ayrıca telkaride kullanılan ince teller kolayca şekil aldığı için tasarımlar konusunda sınırlama yoktur, bu nedenle hayal gücünüzü istediğiniz gibi kullanabilir çok özgün eserler çıkarabilirsiniz.
Türkiye’de kaç tane kadın Telkari ustası vardır biliyor musunuz?
Türkiye’de kaç tane kadın Telkari ustası var bilemem ancak ülkemizde kuyumculuk teknolojisi alanında hayata geçirilen gerek lise gerekse yüksek öğretim düzeyindeki okullar, kadınların bu işi öğrenme yolunu açmakta, ayrıca Halk Eğitim Merkezlerinde, belediyelerin açmış olduğu kurslarda eğitim alan kadınların sayısı her geçen gün artmaktadır. Benim gördüğüm; kadınlar bu işte çok iyiler, öyle güzel ve özgün işler çıkarıyorlar ki, görülmeye ve desteklenmeye değer.
Ülkemizde hangi şehirlerde bu sanat dalı icra ediliyor?
Yurdumuzda en önemli telkari sanatı merkezi Mardin’in Midyat ilçesidir ve telkarinin doğup büyüdüğü yer olarak bilinir. Sayıları bugün oldukça azalan ustalar, sanatı yaşatmak ve geleceğe taşımak için çalışmalarını sürdürmekte ve son derece zarif ve kıymetli işler yapmaktadırlar. Ayrıca telkari sanatı, Beypazarı’na Ahilik yoluyla kazandırılmıştır. Beypazarlılar bu sanatı kabul etmişler ve zaman içinde geliştirmişlerdir. İlçede gümüş işleri yapımının tarihi çok eskilere dayanır. Eski ustalar döküm gümüş ve altın işleri yaparken son 40 -50 yıldan bu yana telkâri ile uğraşmaya başlamışlardır. Bu eski ustaların yetiştirdiği yeni ustalar 20. yy’ın son çeyreğinde telkâriyi Beypazarı’nda geliştirerek adını yurtdışına kadar duyurmuşlardır. Beypazarı’nda üretim geleneksel tekniğinden sapmadan küçük işletmelerde yapılmaktadır. Telkari sanatı, Ercincan’ın Kemaliye ilçesi, Eskişehir, Kars’ın Hanak İlçesi, Şanlıurfa, Trabzon gibi yörelerde de bu sanatın ustaları tarafından sürdürülmektedir.
Telkari sanatının anavatanı neresidir?
Telkari tekniğinin işlendiği ürünlerde göze çarpan sanat inceliği, insanı tarihin karanlıklarından günümüze bir sanat yolculuğuna çıkarır. işlemecilik sanatı olan telkarinin tarihi geçmişi de oldukça eskiye dayanır. Bu sanatın kaynağının Mezopotamya ve eski Mısır olduğu sanılmaktadır. Buralardan Uzak Doğuya, başka bir koldan ise Anadolu’ya ve Anadolu üzerinden de Avrupa’ya yayıldığı bilinmektedir. Arkeolojik kazılardan elde edilen bulgulara göre, telkâri tekniğinin M.Ö. 3000 yılından beri Mezopotamya’da M.Ö. 2500’den bu yana da Anadolu’da kullanıldığı anlaşılmaktadır. Telkâri yapımının 15. yüzyıldan bu yana ise Türkler arasında da yaygın olduğu, özellikle de Güneydoğu Anadolu’da çok geliştiği bilinmektedir.
Telkari hangi amaçlar için kullanılmış, tarihte farklı neler yapılmış?
Eski çağlardan beri insanlar takıları, süslenmenin yanısıra inançlarını ifade ettiği, kötülük ve tehlikelerden koruduğu için takmışlardır. Telkari sanatında daha çok süs eşyaları ve takılar yapılmaktadır. Yaygın olarak, tütün kutusu, sigara ağızlığı, ayna, tılsım tepsi, kemer, küpe, kolye, düğme, yaka iğnesi ve yüzük gibi ürünlerde karşımıza çıkmaktadır. Telkarideki motifler, doğada bulunan unsurları, gerek stilize edilerek gerekse görüldükleri gibi yansıtır. Telkaride klasikleşmiş motiflerin başında Vav, gül, üzüm, yıldız, lale, yaprak, badem gibi motifler gelir.
Telkari kullandığı motiflerle dünyaya nasıl bir mesaj verir?
Telkari ustaları yeniliklere açık, estetik duygusu gelişkin, el becerisi olan, emek vermeye hazır ve sabırlı olurlar. Çünkü telkari sabır ve sevgi ile bize üretken olmanın ne kadar muhteşem bir şey olduğunu öğretir. Telkarideki motifler, tabiatın Türk-İslam düşüncesi ile yorumlanışı ve Türk zevkini ve gelenekselliğini yansıtır. Şimdilerde serbest ve özgün çalışmalar da ön plana çıkmaktadır. Telkari sabır, incelik ve estetiğin sunumudur.
Siz gelenekselin dışında çok modern ve özel tasarımlar da yapmışsınız. Bize biraz bunlardan da bahseder misiniz? Sizin bu anlamda dünyaya mesajınız ne?
Doğadaki herşey benim için bir esin kaynağı. Tasarımlarımda özgün olmayı seviyorum ve telkarinin kendine has güzelliğini, inceliğini kapatmayacak şekilde taşlar ve diğer süsleme teknikleri kullanıyorum. Geleneksel motiflerin dışına da çıkıp günümüz insanının kullanabileceği takılar ve süs eşyaları yapmak bu sanatı ileriye taşımak için önemli, özellikle deri ve telkari harika bir ikili. Bu aralar kendi şekillendirdiğim ve boyadığım deriler üzerine telkari giydirmeler ve süslemeler yapıyor ve bunun telkariyi klasik çizgisinden farklı bir yere taşıdığını düşünüyorum. Yüzyıllardır süre gelen telkari sanatında artık kadınlar da yerini almakta ve başarılı işlere imza atmaktadır. Telkari ustasının belirgin kişilik özellikleri ve nitelikleri göz önüne alındığında kadınlar bu konuda oldukça avantajlı. Ben de yaptığım çalışmalarla, kadınların telkari sanatında da var olabileceği mesajını verebiliyorsam ne mutlu.
Sanatın farklı dallarıyla da ilgilenir misiniz? Girişimci ruhunuzu nelerle beslersiniz? Biz girişimci kadınlara önerileriniz nelerdir?
Müzik benim vazgeçilmezimdir. Okul yıllarımdan beri korolarda yer alıyorum. Şu anda Antalya’da iki ayrı Türk Halk Müziği korosunda çalışmalara katılıyorum. Zaman zaman konserlerle çalışmalarımızı sunma fırsatı buluyoruz.
Amatör bir ruhla çalışmak ve yeniliklere açık olmak, öncelikle kendini memnun edici işler çıkarmak çok önemli. Grup çalışmaları yapmak da çok faydalı bir sinerji sağlıyor ve gelişimi oldukça destekliyor. Kurslarda öğretmenlik yapmamın, grup çalışmalarına ve yeni şeyleri denemek için bana katkı sağladığını söyleyebilirim. Bu güzel uğraşlar sonucunda sergilenmeye değer pek çok ürün çıkıyor ve bu ürünleri gerek kişisel gerekse karma sergilerle sunma fırsatı buluyoruz. Sergiler dışında internet ortamında da (instagram, facebook vb) satış yapma fırsatları oluyor.
Girişimci kadınlara önerim; Hayallerini sınırlamasınlar. Birlikten güç doğar misali, bir kaç kişi bir araya gelip kendi atölyelerini kurabilir ve marka oluşturabilirler. Zaman zaman yapılan workshop etkinlikleri ilgi çekici olabilir. Gerçekten emek verilerek iyi işler çıkarıldığında, yurtiçi, yurdışı bağlantılı sitelerde satışa sunulan ürünler hakettiği değerlere alıcı bulacaktır.
