İshak Paşa Sarayı, Osmanlı Mimarisi’nde Batı etkisinin görülebildiği, taş oymacılığı ve bezemelerinin İran’dan Anadolu Selçuklu Devleti’ne, Gürcistan’dan Kafkasya’ya kadar çok değişik kültürlerin izlerini taşıması nedeniyle UNESCO Dünya Miras Listesi’nin aday yapılarından biri. Yapımı 99 yılda tamamlanan İshak Paşa Sarayı’nın en karakteristik özelliklerinden biri de dünyanın kalorifer sistemiyle ısıtılan ilk yapısı olması.
Ağrı’nın Doğubeyazıt ilçesinde sarp kayaların tepesinde kartal yuvasını andıran İshak Paşa Sarayı’nın ihtişamını ifade eden şöyle bir söylenti bulunuyor; İran elçisi önce İshak Paşa Sarayı’na daha sonra Topkapı Sarayı’na gider. Elçi, İshak Paşa Sarayı’nın Topkapı Sarayı’ndan daha ihtişamlı olduğunu söyler. Bunun üzerine padişah, Çıldır Valisi İshak Paşa’yı görevden alır. Diğer bir söylenti ise şöyle; İshak Paşa Osmanlı’nın ekonomik sorunlarla boğuştuğu bir dönemde sarayın tamamlanması için İstanbul’a göndermesi gereken vergilerin bir kısmını kullanır; bu durum anlaşılınca da sürgüne gönderilir.
Dünya’nın ilk kaloriferli yapısı olan İshak Paşa Sarayı’nda ocaklı 366 oda
Bir dönem 100 TL’nin arka yüzünde yer almasıyla önemi arz edilen İshak Paşa Sarayı’nı IV. Murat’ın İran seferinde sağ kolunu kaybettiği için ‘çolak’ lakabıyla anılan, Doğubeyazıt Sancak Beyi Abdi Paşa, 1685’te inşa ettirmeye başladı. İnşaat, sancakbeyleri Abdulfettah Efendi ile Mahmut Paşa Dönemi’nde sürse de başlandığından tam 99 yıl sonra Çolak Abdi Paşa’nın oğlu olan Çıldır Valisi İshak Paşa tarafından 1784’te tamamlanabildi. 7 bin 600 metrekarelik bir alana yayılan İshak Paşa Sarayı’nda ocaklı 366 oda bulunuyor.
İshak Paşa Sarayı’nı önemli kılan unsurlardan biri de kalorifer, kanalizasyon ve su tesisatlarının bulunması. Dünya’nın ilk kaloriferli yapısı olan İshak Paşa Sarayı, merkezi bir sistem üzerinden ısıtılıyordu. Her odada bulunan ocaklarda ısıtılan sıcak su, taş duvarlardaki boşluklardan geçen toprak künkler aracılığıyla yapı içinde dolaştırılıyordu.
Geleneksel Selçuklu Sanatı’nın etkisi
İshak Paşa Sarayı, yapımının 99 yıla yayılması, bu uzun süreçte öne çıkan sanatsal akımların değişmesi ve bulunduğu bölgenin kültürel özellikleri nedeniyle farklı mimarı üsluplara sahip. Planında Osmanlı saray geleneği korunmuş olsa da, Selçuklu ve Fars mimarisinden de özellikler taşıyor. Barok ve rokoko stilinde Batı tipi süslemelere de sahiptir. İshak Paşa Sarayı farklı medeniyetlerin tarzlarını harmanlamasıyla, sanat tarihinde modern bir yapı olarak değerlendiriliyor. Bununla birlikte baskın mimari karakteristikleri geleneksel Selçuklu Sanatı’nın etkisinde.
Ahıskalı ustalar tarafından kesme taş kullanılarak inşa edilen İshak Paşa Sarayı’nın taş işçiliği dünyanın en iyi örnekleri arasında gösteriliyor. Sarayın süslemelerinde Batı’daki rokoko ve barok stillerine de yer verilirken, özellikle kapılarında Selçuklu sanatı öne çıkıyor.
İshak Paşa Sarayı’nın kapılarında Selçuklu üslubunda bitki motifleri dikkat çekiyor. En başta anıtsal taç kapı olmak üzere, sarayın farklı noktalarında ve mezarlığında uzun ömrü simgeleyen selvi ağacı kabartmaları bulunuyor. Sarayın en ünlü motifi, bereket, ölümsüzlük ve cenneti simgeleyen, yapının farklı noktalarında görülebilen hayat ağacı.
Duvarları ayet ve beyitlerle süslenmiş
Anıtsal taç kapıdan girilen ilk avluda muhafız koğuşları, çeşme, nöbetçi odaları ve zindanlar bulunurken, iç avluda harem, hizmetli odaları, selamlık, cami ve Çolak Abdi Paşa Türbesi yer alıyor.
İshak Paşa Sarayı’nın tek kubbeli camisinin dışında da geometrik ve bitkisel kabartmalar görülüyor. Sarayın kuzey cephesindeki dört konsol ise kanatlı ejder, aslan ve insan motifleriyle bezeli olup sarayın duvarları ayet ve beyitlerle süslenmiş. Sarayın ikinci avlusunda, kesme taştan yapılmış iki katlı ve sekizgen olan türbede Çolak Abdi Paşa, İshak Paşa ve onların yakınları yatıyor.
Kaynak: HaberTürk
